J. L. SERT, F. LÉGER, S. GIEDION - DZIEWIĘĆ PUNKTÓW ARCHITEKTURY MONUMENTALNEJ (1943)

Que donneriez vous ma belle Pour revoir votre man? Je donnerai Versailles, Paris et Saint Denis, les tours de Notre Dame Et le clocher de mon pays. Auprès de ma blonde Quʹil fait bon, fait bon, fait bon.* ‐ fragment starej francuskiej pieśni ʺAuprès de ma blondeʺ 

1. Monumenty są punktami zwrotnymi ludzkości, stworzonymi przez człowieka jako symbole jego idei, celów i działań. Powstały aby przetrwać okres, w którym je wzniesiono i stać się dziedzictwem dla następnych pokoleń. Jako takie formują połączenie pomiędzy przeszłością, a przyszłością. 


2. Monumenty dają wyraz wzniosłym potrzebom kulturalnym człowieka. Mają na celu zaspokoić odwieczną potrzebę urzeczywistnienia siły zbiorowości w symbolach. Najistotniejszymi monumentami są te, które są wyrazem tejże zbiorowej siły - obywateli. 

3. Każda przeszła epoka, która kształtowała prawdziwe życie kulturalne miała moc i zdolność do tworzenia tych symboli. Monumenty więc mogą zaistnieć tylko w okresie w którym istnieje jednocząca świadomość i jednocząca kultura. Epoki które zaistniały na moment nie były w stanie wytworzyć trwałych monumentów. 

4. W ciągu ostatnich stu lat nastąpiła dewaluacja monumentalizmu. To nie znaczy, że w tym okresie nie powstały formalne monumenty albo architektoniczne przykłady sztucznie zaangażowane w cel, ale te tak zwane monumenty ostatnich czasów z nielicznymi wyjątkami pozostają tylko pustymi skorupami. W żadnym stopniu nie reprezentują ducha ani zbiorowego poczucia nowoczesnych czasów. 

5. Ten regres i nadużycie monumentalności są głównymi powodami, dla których nowocześni architekci umyślnie odrzucili monument i zbuntowali się przeciwko niemu. Nowoczesna architektura, tak jak nowoczesne malarstwo i rzeźba miały trudne początki. Rozpoczęła od poruszenia najmniej skomplikowanych problemów, od utylitarnych budynków takich jak: niskobudżetowe mieszkania, szkoły, biurowce, szpitale i podobne im struktury. Dziś nowocześni architekci wiedzą, że budynki nie mogą powstać jako wyizolowane jednostki, muszą zostać włączone w większe urbanistyczne założenia. Nie ma żadnych granic pomiędzy architekturą a planowaniem miasta, tak jak nie ma żadnych granic pomiędzy miastem a regionem. Korelacja pomiędzy nimi jest nieodzowna. Monumenty powinny konstytuować najsilniejsze akcenty tych rozległych założeń. 

6. Nowy krok jest nieopodal. Powojenne zmiany w całej strukturze ekonomicznej narodów mogą nieść za sobą organizację życia wspólnoty w mieście, która praktycznie do tej pory była lekceważona. 

7. Obywatele chcą od budynków, które reprezentują ich społeczne i wspólnotowe życie, więcej niż tylko wypełnienia funkcjonalnych potrzeb. Chcą aby ich aspiracje do monumentalności, radości, dumy i ekscytacji została zaspokojona. Zaspokojenie tej potrzeby może zostać osiągnięte za pomocą nowych środków ekspresji, dostępnych od ręki, chociaż nie jest to łatwe zadanie. Następujące warunki są niezbędne ku temu. Monument będący wytworem wspólnej pracy urbanisty, architekta, malarza, rzeźbiarza, projektanta krajobrazu, wymaga bliskiej współpracy między nimi. Ta współpraca odniosła niepowodzenie w ostatnich stu latach. Większość nowoczesnych architektów nie była wyedukowana aby sprostać tego typu wspólnej pracy. Monumentalne zadania nie zostały im powierzone. Jako zasada, ci którzy rządzą i administrują ludźmi, jakkolwiek mądrzy są w swoich specjalizacjach, reprezentują przeciętnego obywatela naszych czasów w osądach o sztuce. Tak jak przeciętny obywatel, doświadczają rozdziału między metodami myślenia i metodami odczuwania. Wrażliwość tych którzy rządzą i kierują krajem jest niewyuczona i nadal przepojona dziewiętnasto wiecznymi pseudo ideami. To jest powód przez który nie są w stanie rozpoznać kreatywnych sił naszego okresu, które same są w stanie zbudować monumenty lub budynki publiczne, które powinny być zintegrowane z nowymi miejskimi centrami, które mogą formować prawdziwą ekspresje naszej epoki. 

8. Tereny na monumenty muszą być zaplanowane. Stanie się to możliwe kiedy przeprojektowanie odbędzie się na wielką skalę, które stworzy rozległe otwarte przestrzenie w aktualnie upadających częściach naszych miast. W tych otwartych przestrzeniach monumentalna architektura znajdzie własne odpowiednie umiejscowienie, które dziś nie istnieje. Monumentalne budynki będą wtedy mogły stać w przestrzeni, gdyż jak drzewa i rośliny, monumentalne budynki nie mogą być stłoczone na żadnej dziwacznej parceli w którejkolwiek dzielnicy. Dopiero kiedy uzyska się tę przestrzeń, nowe centra urbanistyczne mogą zaistnieć. 

9. Nowoczesne materiały i nowe technologie są na wyciągnięcie dłoni: lekkie struktury metalowe; zakrzywione, laminowane łuki drewniane: panele o różnych teksturach, kolorach i rozmiarach; lekkie elementy jak sufity, które mogą być podwieszane na dużych kratownicach pokrywających praktycznie nieograniczone rozpiętości. Przesuwne elementy mogą stale urozmaicać aspekt budynku. Te mobilne elementy, zmieniające pozycję i rzucające różnorodne cienie, będące pod wpływem wiatru lub maszynerii, mogą być źródłem nowych efektów architektonicznych. Podczas godzin nocnych kolory i formy mogą być rzucane na rozległych powierzchniach. Pokazy tego rodzaju mogłyby być wyświetlane na budynkach w celach reklamy lub propagandy. Budynki takie miałyby wielkie płaskie powierzchnie przeznaczone na ten cel, powierzchnie, które dziś nie istnieją. Z użyciem koloru i ruchu w nowym duchu tak duże animowane powierzchnie oferowałyby nieodkryte pola dla malarzy murali i rzeźbiarzy. Elementy natury takie jak drzewa, rośliny i woda dopełniłyby obrazu. Moglibyśmy pogrupować wszystkie te elementy w architektonicznych ensemblach: kamienie, które zawsze były używane, nowe materiały, które przynależą naszym czasom oraz kolor w całej swej intensywności, który od tak dawna był zapomniany. Krajobrazy stworzone przez człowieka byłyby skorelowane z krajobrazami natury oraz wszystkimi elementami połączonymi na warunkach nowej i rozległej fasady, czasami ciągnącej się przez mile, które byłyby ujawniane nam przez widok z lotu ptaka . Możnaby to obserwować/rozważać nie tylko podczas szybkiego lotu, ale również z helikoptera zatrzymanego w powietrzu. Monumentalna architektura będzie czymś więcej niż rygorystycznie funkcjonalnym. Odzyska swoją wartość poetycką. W tak monumentalnych układach architektura i planowanie miasta mogłyby osiągnąć nową wolność i rozwinąć nowe twórcze możliwości, takie jak te, które zaczęły być odczuwane w ostatnich dziesięcioleciach przez dziedziny malarstwa, rzeźby, muzyki i poezji.


* Co byś dała, moja miła, aby zobaczyć swojego męża? Oddam Wersal, Paryż i Saint Denis, wieże Notre Dame i dzwonnice mego kraju. Przy mej dziewczynie tak dobrze czuje się, tak dobrze, tak dobrze.


Tłumaczenie: Mirabela Jurczenko, Wojciech Mazan, Rafał Śliwa PARERGA