O.M. UNGERS - PROJEKTOWANIE I MYŚLENIE

Projektowanie i myślenie:

Obrazami, metaforami i analogiami 

Najwyraźniej wszystkie procesy myślowe odbywają się w dwojaki sposób. Każdy z nich uważany jest za jedyną metodę, według której procesy te występują w nauce, sztuce i filozofii.

Pierwszy z nich jest powszechnie znany jako empiryczny sposób myślenia. Ogranicza się do studiowania zjawisk fizycznych. Skupia się na faktach, które mogą być zmierzone i uzasadnione. Ta intelektualna troska skupia się na oddzielnych elementach i wyizolowanych faktach, pochodzących z bezpośredniego, praktycznego doświadczenia. Myślenie jest ściśle ograniczone do technicznych i praktycznych procesów, które są najlepiej sformułowane w teoriach i metodologiach pragmatyzmu i behawioryzmu. 

Inny sposób myślenia poszukuje zjawisk i doświadczeń, które opisują więcej niż tylko sumę części, nie zwracając uwagi na oddzielne elementy, które i tak zostałyby zmienione pod wpływem subiektywnego postrzegania i wyczerpujących obrazów (przedstawień). Głównym przedmiotem rozważań nie jest rzeczywistość jako taka, ale poszukiwanie uniwersalnej Idei dla ogólnej treści, koherentnej myśli, lub ogólnego konceptu który wiązałby/łączyłby/spajałby wszystko razem. Powyższy pogląd jest znany pod nazwą holizmu lub teorii Gestalt i był silnie rozwijany podczas wieku humanizmu w traktatach filozoficznych poświęconych morfologicznemu idealizmowi.

Kant postulował, że wiedza ma źródło w dwóch fundamentalnych komponentach: w intuicji i w myśli. Według Kanta całe nasze myślenie jest oparte na wyobraźni. Oznacza to, że opiera się na naszych zmysłach, więc jedyna drogą, aby zrozumieć obiekty prowadzi poprzez ich wyobrażenie. Intelekt nie jest zdolny do postrzegania czegokolwiek, a zmysły nie mogą myśleć. Tylko poprzez połączenie obydwu może powstać wiedza. Wyobrażenie musi poprzedzać wszystkie procesy myślowe, bowiem nie jest niczym innym niż streszczeniem, nadrzędną zasadą, która wprowadza porządek w mnogości. Kiedy zaakceptujemy, że myślenie jest procesem wyobrażania wyższego rzędu, wtedy - jak argumentował Kant - cała wiedza opiera się na wyobraźni.

W ostatnich filozoficznych rozważaniach Herman Friedmann zastępuje koncepcję Kant'a, traktującą wyobraźnię i myślenie jako fundamentalne składniki wiedzy, argumentacją wg. której wizualny zmysł - widzenie i zmysł dotyku są dwoma wzajemnie przeciwnymi biegunami i że wszystkie intelektualne aktywności rozgrywają się w obszarze optycznym lub haptycznym. Friedmann uważał, że zmysł dotyku nie jest produktywny; mierzy, jest geometryczny i działa w obszarze spójności i właściwości obiektów. Widzenie jest produktywne; interpoluje, integruje i operuje metaforami. Zmysł wzroku spontanicznie stymuluje pamięć. Jest żywszy i bardziej dalekosiężny niż zmysł dotyku. Dotyk idzie od szczegółu do ogółu, wizja od ogółu do szczegółu. Proces widzenia, którego dane opierają się na wyobrażeniu, zaczyna się od idei, postrzegania obiektu w jak najogólniejszy sposób, w celu znalezienia jakiegoś przedstawienia lub obrazu, który pozwoli na wywnioskowanie bardziej specyficznych właściwości. 

W każdej ludzkiej istocie tkwi silna metafizyczna potrzeba stworzenia rzeczywistości skonstruowanej opartej na wyobrażeniach, w której obiekty otrzymują znaczenie poprzez wizje; stworzenia rzeczywistości, która, przeciwnie do poglądów Max'a Planck'a, istnieje ponieważ jest mierzalna. Temat wyobraźni i idei jako instrumentu myślenia i analizy, zajmowała przede wszystkim artystów i filozofów. W historii najnowszej tematyka procesu myślenia była niedoceniana przez przecenianie mierzalnych i materialnych kryteriów. Jednak widać jak na dłoni, że to co nazywamy w ogólnym myśleniu, jest niczym innym niż zastosowanie wyobrażeń i idei na określonej liczbie faktów. Nie jest to tylko abstrakcyjny proces, lecz wizualne i zmysłowe zdarzenie. Sposób w jaki pojmujemy świat, zależy od tego w jaki sposób postrzegamy i odczuwamy. Bez jednej nadrzędnej wizji, rzeczywistość jawi nam się jako pewna ilość niezależnych zjawisk i faktów bez znaczenia. Innymi słowy: totalnie chaotycznie. W takim świecie człowiek żyłby jak w próżni. Wszystko miałoby identyczne znaczenie; nic nie mogłoby zwrócić naszej uwagi; Nie byłoby możliwości do użycia naszego rozumu.

Podobnie jak znaczenie całego zdania jest inne niż znaczenie sumy pojedynczych słów ,w ten sam sposób zdolność twórczego widzenia pozwala uchwycić charakterystyczną jednostkę szeregu faktów, a nie tylko zanalizować je jako coś co zostało złożone z pojedynczych części. Świadomość, że rzeczywistość jest pojmowana poprzez zmysłową percepcję i wyobraźnię, jest prawdziwym procesem kreatywnym, ponieważ osiąga ona wyższy stopień porządku niż proste metody testów, pomiarów , prób i kontroli. Ta świadomość jest przyczyną, dla której ciągłą próbą tradycyjnej filozofii jest stworzenie uporządkowanego systemu idei, tak aby móc interpretować, postrzegać, rozumieć świat, podobnie jak dokonały tego inne nauki.

Istnieją trzy podstawowe płaszczyzny pojmowania zjawisk fizycznych:

1. Badanie czystych fizycznych faktów;

2. psychologiczne wrażenie lub psychologiczna recepcja w naszym wnętrzu ; i

3. odkrywanie wyobraźnią i wizualna rekonstrukcja zjawisk, w celu ich konceptualizacji.

Gdy np. , projektowanie, proces projektowania , potraktujemy jako czystą technikę, wtedy wyniki są pragmatycznym funkcjonalizmem lub matematycznymi formułami. Gdy projektowanie jest wyłącznie wyrażeniem psychologicznych doświadczeń i eksperymentów/prób wtedy liczą się tylko emocjonalne wartości, a projektowanie sprowadza się do religijnego substytutu. Jeśli jednak, fizyczna rzeczywistość zostanie zrozumiana i ujęta jako analogia naszej percepcji tej rzeczywistości, wtedy podążamy morfologicznym konceptem projektowym i przekształcamy fakty w zjawiska(fenomeny), które jak wszystkie realne koncepty mogą zostać rozszerzone lub zagęszczone. Mogą być postrzegane jako bieguny, które sobie zaprzeczają lub które wzajemnie się dopełniają; które jako czyste koncepcje opierają się na sobie samych tak jak dzieła sztuki. Dlatego też można powiedzieć, że jeśli potraktujemy fizyczne zjawiska w morfologicznym sensie, tak jak Gestalten w ich metamorfozie , może nam się udać, rozwijać naszą wiedzę także bez maszyn i aparatów. Ten wyobrażeniowy proces myśli, znajduje zastosowanie we wszystkich intelektualnych i duchowych obszarach ludzkiej aktywności. Pomimo tego, że metoda różni się w zależności od dyscypliny, jest to zawsze fundamentalny proces konceptualizacji jednej niezależnej różnorodnej rzeczywistości poprzez użycie przedstawień, metafor, analogii, modeli, rysunków, symboli i alegorii.  

tłum. Rafał Wójcik

Źródło: O.M. Ungers "Morphologie City Metaphors"

Tekst zamieszczony w zakresie uzasadnionym nauczaniem, kopiowanie go w celach komercyjnych jest zabronione.